Büyükayı Takımyıldızı: Neden ayı denmiş?

İnsanoğlu dünya üzerinde var olduğu günden bu yana gökyüzüne hep yakın olmak ve gökyüzünü kendileriyle içselleştirmek istemiştir. Bundan dolayı çoğu takımyıldızı, gezegen ve galaksiye isim verirken gündelik hayatta görülebilen nesnelerden esinlenilerek isim verilmiştir. Bu sayede gökyüzü ve insanlar arasında çok sağlam köprüler oluşturarak zamanla insanların daha çok ilgisini çekmeye başlamıştır. Bu yazımızda insanoğlunun neredeyse en çok bildiği, tanıdığı, kepçeye benzettiği büyük ayı takımyıldızından bahsedeceğiz.

Bizim de içerisinde yer aldığımız kuzey yarım kürede yıl boyunca görülebilen Büyükayı takımyıldızı (Ursa Majör) çıplak gözle görülebilir. Aynı zamanda, takımyıldızları arasında en büyük üçüncü takımyıldızıdır.

NEDEN AYI DENMİŞ?

Öncelikle çoğunuzun belki sesli belki de sessiz olarak söylediği noktaya değinelim: “Ayıya falan benzemiyor neden buna ayı denmiş?”. Çünkü takımyıldızında yer alan yıldızlar zaman içerisinde çok yavaş da olsa ciddi anlamda konum değiştirmişlerdir.

**Büyükayı ve Aslan takımyıldızlarının şekil itibari ile zaman içerisindeki değişimi**

Peki, ”Nasıl yukarıdaki veriye ulaşıyoruz nereden biliyoruz?” diye soranlarınız olacaktır. Elbette bu veriye yıldızların hareketlerini hesaba katan yardımı ile yukarıdaki fotoğrafta yer alan verilere ulaşıyoruz.

Şimdi konumuza geri dönecek olursak; Büyükayı takımyıldızı bölgesinde pek çok parlak galaksi bulunmaktadır. Ayının başının üzerindeki M81 ve M82 ikilisi, Ursa Majörün kuzeybatısındaki bir sarmal galaksi olan M101, yine aynı katalogda (Messier) yer alan M108 ve M109 bunlardan bazılarıdır

**Hevelius’un büyükayı çizimi. Çizim aynalı bir teleskoptan bakılarak aynen çizildiği için ters çizilmiştir.**

Büyükayı Takımyıldızında yer alan Miza-Alcor ikilisini ayrıt etmek eski bir görme yeteneği testi olarak kullanılırdı.

BÜYÜKAYI SAYESİNDE KOLAYCA BULDUĞUMUZ YILDIZ NEDİR?

Büyükayı takımyıldızı sayesinde Kutup Yıldızını(Polaris) da rahatlıkla bulabiliyoruz ayının baş kısmından 5 birim yukarıya çıkarsak Küçükayı takımyıldızının kuyruğuna denk gelmiş oluruz, o da namı diğer Kutup Yıldızı(Polaris) oluyor.

BÜYÜKAYI’NIN TOPLUMDA YERİ NEDİR?

Büyükayı takımyıldızı en çok tanınan takımyıldızlardan biridir. Spenser, Homeros, Tennyson ve Shakespeare, Cantat, Bertrand gibi pek çok şairin şiirlerinde Büyükayı’nın adı geçer. İncil’de bahsedilen üç astronomik varlıktan da birisidir Büyükayı.

MİTOLOJİK HİKAYE: BÜYÜKAYI NEDEN ASLA BATMAZ?

Bu yazımı büyükayı takımyıldızının kısaca mitolojik hikayesini anlatarak sonlandırmak istiyorum hikayesi de şu şekilde;

Zeus bir gün Callisto’yu ormanda uyurken görür ve ona aşık olur. Zeus, Artemis’in kılığına girerek Callisto’nun yanına gidip birlikte olurlar. Bu birlikteliğin sonucunda Callisto hamile kalır ve Arcas adında bir erkek çocuğu Dünya’ya getirir. Bunu fark eden Artemis, sözünü tutmayan Callisto’yu büyük bir ayıya çevirir. Callisto, artık avcıların peşinden koştuğu bir avdır.

Callisto’nun oğlu Arcas, on beş yaşına geldiğinde av esnasında hayvana dönüştürülmüş olan annesiyle karşılaşır ve yayını gerer. O anda Zeus her ikisini de göğe yerleştirir. Callisto Büyükayı, Arcas ise Arkturos yani Ayı Çobanı olur. Hera buna da öfkelenir ve deniz tanrıları Okeanos ile Tethys‘ten, yıldıza dönüşmüş olan ayının bir daha asla deniz sularında yıkanamamasını ister. Bu yüzden Büyük Ayı asla batmaz.

Cumali NEFŞİ