VENÜS’TE FOSFİN GAZI BULUNMASI NE ANLAMA GELİR?

Uluslararası bir bilim ekibi, 14 Eylül 2020 tarihinde, Venüs atmosferinde fosfin gazı bulduklarını açıkladı. Peki bu, Venüs’te yaşam bulunduğuna dair bir kanıt mı? Öncelikle temel bilgiler vererek başlayalım ve fosfin gazının ne olduğuna bakalım.

FOSFİN NEDİR ve FOSFİNİ ÖZEL KILAN ŞEY NEDİR?

Fosfin için amonyağın kötü kuzeni olarak bahsedebiliriz. Amonyak, içinde bir nitrojen (N) ve üç hidrojen (H) atomu bulunduran bir moleküldür. Nitrojen (N) atomunu çıkarıp fosfor(P) atomu ile değiştirirsek fosfin (PH₃) elde ederiz.  

Dünya’da fosfini, bir biyo-işaret olarak biliyoruz. Ancak laboratuvar koşullarında da fosfini üretebiliyoruz.

NEDEN VENÜS’TE YAŞAM OLMA İHTİMALİ DÜŞÜNÜLDÜ?

Venüs’te tespit edilen fosfin miktarı, Dünya’ya oranla nispeten fazladır. Dünya’da fosfin, yıldırım ve volkanik aktivite gibi doğal süreçlerle sadece küçük miktarlarda oluşabilir.

Dünya’da, Venüs’teki ile benzer miktarlarda fosfin ürettiği bilinen tek süreç, biyolojik süreçlerdir. Buna bağlı olarak da Venüs’ün bulutlarında mikroplar gibi küçük yaşam formlarının yaşadığı habitatlar olabileceği düşünülmüştür.

Bulutların üzerindeki yaşam alanından bahsederken, aslında, yerden yaklaşık 50 kilometre yükseklikteki bulutlardan bahsediyoruz. Bu da Dünya’daki atmosferin en üst noktasından 10 kat daha yüksek bir yere denk gelmektedir. Bu yükseklikteki bulutlar oldukça asidik olmasına rağmen bulutlardaki sıcaklığın 20 °C ve basıncın 1 bar olmasından dolayı yaşama elverişli olduğu da düşünülmektedir. Bu yüzden Venüs’ün bulutlarında koloni kurulması ile alakalı da haberlere rastlamış olabilirsiniz.

VENÜS’TE FOSFİN NASIL TESPİT EDİLDİ?

Fosfin molekülünün tespiti için radyo teleskopları kullanılmıştır. Hawaii’deki James Clerk Maxwell Teleskopu (JCMT) ile Venüs’ün atmosferinden geçen ışığın gözlemleri yapılmıştır.

Atomlar ve moleküller, ışığı çok spesifik ve benzersiz dalga boylarında emmektedir ve sonuçta ortaya çıkan “absorpsiyon spektrumu”, fosfinin dalga boyunda bir boşluk meydana getirmektedir. Bu da fosfinin mevcut olduğunu göstermekte ve fosfinin atmosferden geçerken ışığı emdiği anlamına gelmektedir.

KEŞFEDİLENİN GERÇEKTEN FOSFİN OLDUĞUNU NEREDEN BİLİYORUZ?

Şili’deki Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) ile daha fazla gözlem yapılarak bulunanın fosfin olduğuna dair onay alınmıştır. Bu, ilk bahsettiğimiz teleskopta (JCMT) yapılan gözlemi onaylamıştır ve şimdiye kadar bildiğimiz başka bir molekül, gözlemlenen özellikleri açıklayamamaktadır. Bu da fosfin bulunduğu ihtimalini kesinleştirmiştir diyebiliriz.

TÜM BUNLAR VENÜS’TE YAŞAM BULUNDUĞUNU GÖSTERİR Mİ?

Kısa bir cevapla buna “hayır” diyebiliriz.

Fosfin, sadece biyolojik süreçlerle oluşmaz. Bu sebeple Venüs’te fosfinin tespiti, kesinlikle yaşam olduğu anlamına gelmez çünkü Dünya’da fosfini laboratuvar ortamlarında da üretebiliyoruz. Mesela güneş ışığı, yüzeyden yukarı doğru savrulan mineraller, volkanlar veya şimşekler sebebiyle de fosfin oluşabiliyor. Ayrıca gök taşları aracılığı ile de taşınabiliyor. Ancak bunların hiçbiri şu anda orada bulunduğu düşünülen miktarda fosfin üretmeye yetmiyor. Bu da teorik olarak mikrobik bir yaşamın bulunabilme düşüncesini destekliyor.

Belki Venüs’te Dünya’da fosfin üretebildiğimiz laboratuvar ortamları doğal olarak bulunmakta ve bu da fosfinin oluşmasına yol açmaktadır. Belki de Venüs’te fosfin, bizim henüz bilmediğimiz bir mekanizma ile oluşmaktadır. Ancak belirtmek gerekir ki yaşamın bulunduğuna dair kesin bir açıklama yoktur. Tüm bunlar, daha fazla araştırılması gereken konulardır.

Heyecan verici olan şey, belki de bunun olası bir yaşam belirtisinin ilk tespiti olma ihtimalidir. Bu noktadan sonra yapılacak mantıklı şeyler, Venüs’e bir uzay aracı göndererek yaşam izlerini doğrudan tespit etmek ve her ne olursa olsun araştırmayı her daim sürdürmektir.

Yelda GÜNDEĞER

KAYNAKLAR

• Jane S. Greaves, Anita M. S. Richards, William Bains, Paul B. Rimmer, Hideo Sagawa, David L. Clements, Sara Seager, Janusz J. Petkowski, Clara Sousa-Silva, Sukrit Ranjan, Emily Drabek-Maunder, Helen J. Fraser, Annabel Cartwright, Ingo Mueller-Wodarg, Zhuchang Zhan, Per Friberg, Iain Coulson, E’lisa Lee & Jim Hoge, “Phosphine gas in the cloud decks of Venus“, (Published: 14 September 2020), natureastronomy

•  Chris Gebhardt, “Phosphine on Venus; unpacking the Venusian discovery”,September 14, 2020, nasaspaceflight.com